@«eûÁâúd iûleZû \òai- 8 ùiù_Ö´e

@«eûÁâúd iûleZû \òai- 8 ùiù_Ö´e

RûZòiõN _âZòÂû ùjaû iùw iùw aògßùe iûleZû jûe aé¡ò ^òcù« @ûùaM I Z_ôeZû _âKûg _ûAfûö 1947-48 ciòjûùe dêù^ùÄûe \ßòZúd I ZéZúd @]ôùai^ ~[ûKâùc ùcKèòùKû I aòeêUVûùe @^êÂòZ ùjûA[òfö iûleZûe aòKûg aòùgh Keò ù_âøW gòlû iciýûe icû]û^ ^òcù« GK ÊZª ùa÷VK @ûjêZ KeòaûKê Gjò \êAUò ~ûK @]ôùai^ùe _âÉûa MéjòZ ùjûA[òfûö `kùe 1949 ciòjûùe ùW^cûKð e Gfþiòù^û Vûùe GK ÊZª @]ôaùi^ @^êÂòZùjûA G iµKðùe @ûùfûP^û ùjûA[òfûö 1960 ciòjûùe c<âòf Vûùe @^êÂòZ GK @]ôùai^ùe aògßùe iûleZû Kû~ðýKâc iµKðùe aòùgh @ûùfûP^û ùjûA[òfûö 1965 ùiù_Ö´e 8 ZûeòLùe Aeû^ e eûR]û^ú ùZùjeû^ Vûùe aòòbò^Ü ù\ge gòlûcªú cû^ue GK i¹òk^ú @^êÂòZ ùjfûö ^òeleZû GK RUòk aýû]ô GjûKê iµì‰ð bûaùe aògßeê cêkù_ûQ KeòaûKê aýû_K Kû~ðýKâce @ûagýKZû ùaûfò Gjò i¹òk^òùe _âÉûa @^êùcû\òZ ùjfûö Gjò ùa÷VKùe ibûaòaeYú RûZòiõN Kê _âÉûa @ûKûeùe _VûMfûö RûZòiõN Gjò _âÉûaKê MâjY Keòù^ùf ö_eahð @[ðûZ 1966 ciòjû Vûeê _âZòahð ùiù_Ö´e 8 ZûeòLKê@û«ðRûZúd iûleZû \òai eìù_ _ûk^ KeòaûKê RûZòiõN _leê ùNûhYû KeûMfûö Gjû_ùe 1972 ciòjû ùUûKòI , 1985 ciòjûùe _ýûeòiVûùe RûZòiõNe ùa÷VK cû^uùe aògße iûleZû jûe aé¡ò _ûAñ aòùgh @ûùfûP^û cû^ @^êÂòZ ùjfûö _ýûeòi @]ôùai^ùe Rúa^ aýû_òlûKê cêLý Kû~ðýKâc bûaùe MâjY Keò Zû ijòZ R^iõLýû aé¡ò , _eòùag iêelû, ]¦û, aé©ò I ù_hû cìkK gòlû _â\û^ ùe aòùgh MêeêZß ù\aûKê _âÉûa eLûMfûö `kùe aògße _âZýK ^ûMeòK iûle ùjaû ij ^òRe iûcûRòK , @[ðù^÷ZòK C^ÜZò _ûAñ ilc ilc ùjûA _ûeòùa ùaûfò cZù_ûhY KeûMfûö 1977 ciòjûùe @ûc ù\gùe ùK¦â ieKûe ^òeleZûKê GK RûZúd iciýû bûaùe MâjY Kùfö ùijòahð @ùKÖûae 2 Vûeê Mû§ú Rd«ò @aieùe iûeû ù\gùe RûZúd ù_âøWgòlû Kû~ðýKâc _âPkòZ KeûMfûö 1986 ùe @ûc ù\gùe RûZúd iûleZû còi^ MVòZ ùjûA 18 eê 35ahðe iaê @Y iûle cû^uê iûle Keòaû_ûAñ aýû_K Kû~ðýKâc MâjY KeûMfûö `kùe ù\gùe iûleZû aé¡ò _ûA[òaûe ù\Lû~ûAQòö @agý Gjû GK gêbiùuZ ùjûA_ûeòQòö

aògß iûleZû \òaiùe bûeZe _\ùl_

AZòjûi iûlú ejòQò, ù~Cñ ù\g ù~ùZ ibý Zûe aòKûg ùiùZ C^ÜZö gòlûe cjZß a‰ð^û Keòaû g±ùe i¸a ^êùjñö G[ò_ûAñ 8 ùiù_Ö´eùe aògß iûleZû \òai _ûkòZ jêGö iûleZû @ûù¦ûk^e ù\g I icûR _ûAð cjZß_ì‰ð bìcòKû ejòQòö ^òele aýqò Zêk^û ibý icûR ùe _gê icû^ Keû~ûGö @ûRòe icûRùe aýqò iûleùjaû @^òaû~ðý @ùUö Gjû aýqòe ùcøkòK @]ôKûeö @ûc ù\gùe 70% ùfûK Mûñ ùe aiaûi Ke«ò ö Meúa, @§aògßûi ,^òeleZû KûeYeê Gcû^ue ùgûhY Keû~ûGö iûleZû @ûù¦ûk^ G_eò Keû~ûG, ù~Cñ[òôùe ]cð, RûZò, iÚû^úd I _âû«òd ùb\bûae iúcû ^[ûGö bûeZ aògße iaêVûeê _êeêYû ibýZû eê GK ù~Cñ[òùe ajêaò] I icé¡ iõÄéZò ejòQòö Gjû ijòZ GjòibýZû icd ijòZ a\kò [ûGö ù\g Êû]ô^ ùjaû _ùe bûeZùe aêjêaò] iûcûRòK I @û[òðK _âMZò ùjûAQòö ùjùf iûleZû e K[û @ûiòùf, bûeZ @ûRò aò ùKùZK ù\ge _Qùe ejòQòö Êû]ò^Zû icdeê ù\gùe iûleZû _ûAñ ùKùZK Kûc Keû~òaû ij ùKùZK @ûA^ a^û~ûAQòö ùjùf aò Gjû _âKéZ _âZò`k^ ù\LûA ^ûjóö 2011 e R^MY^û e _âûe¸òK jòiûa @^êiûùe ù\gùeGùa 82.1 % _êeêh I 64.4 % cjòkû iûleZû jûe ejòQòö MZ10ahðùe 4% cjòkû iûleZû jûe aXòQòö ùjùf @eêYûPk _âù\g I aòjûeùe Gùa aò iûleZû jûe Kc ejòQòö cûZâ ùKek I flû\ßú_ùe iaêVûeê ùagò 93% I 92%iûleZû jûe ejòQòö ùKek KêQûWòù\ùf Kò«ê aòjûe I C©e _âù\ge @aiÚû @Zò \d^úd ejòQòö GVûùe iûleZûjûe ajêZ Kc ejòQòö ù\gùe Êû]ô^Zû icdùe ùKak 12% ùfûK iûle [òùfö 2007 iê]û Gjû aXò aXò 68% ùjûA~ûA[òfûö 2011 ùe Gjû aXò~ûA 74% ejò[òfûö Z[û_ò ùa÷gßòK @^ê_ûZ Zêk^ûùe (84%) Gjû Kc ejòQòö 2001 R^MY^û @^êiûùe 65% iûleZû jûe ijòZ ù\gùe 29ùKûUò 60 fl ^òele ejò[òùfö Êû]ô^Zû _ùe ù\gùe 6- 14 ahð _òfûu _ûAñ i´ò]û^ ùe _ì‰ð I @^òaû~ðý gòlû _âÉûa eLû~ûA[òfûö ahð 1949 ùe i´ò]û^ ^òcðûY e 6\gK _ùe aò ù\gùe i`k iûle @bò~û^ Kûc Keò^ûjóö bûeZúd iõi\ùe 2002 ùe 86Zc iõùgû]^ @]ô^òdc _ûeòZ ùjûA[òfûö ~ûjû _ùe 6- 14 ahð e _òfûcû^uê ùcøkòK gòlû @]ôKûe \ò@û~ûA[òfûö GK aòKgòZ ù\g ùjaûKê ùjùf @ù^K iicýû e icû]û^ ùjaû @ûagýKö ùZùa ~ûA bf icûR MV^ ùjûA _ûeòaö ù\ge ajê iõLýK iûleZû jûe ^ùjùf ù\g _ì‰ð aòKgòZ ùjûA _ûeòa ^ûjóö ùKak iûleZû \ßûeû R^iõLýû ^òdªY, fòwùb\ @û\ò iciýûe icû]û^ ùjûA_ûùeö bûeZ ieKûeu \ßûeû iûleZû jûe aXûAaû _ûAñ iaðgòlû @bò~û^ ,c¤ûjÜ ùbûR^, ù_÷âW gòlû ù~ûR^û, eûRúa Mû§ú iûleZû còi^ @û\ò ù~ûR^û aòÉéZ Keû~ûAQòö Z[û_ò @ûgû^êeì_ i`kZû còkò ^ûjóö cûZâ c¤ûjÜ ùbûR^ G_eò GK ù~ûR^û~jû gòlû _âZò @ûKhðY KòQòUû aXûAQòö Gjò c¤ûjÜ ùbûR^ e @ûe¸ Keò[òùf, Zûcòf^ûWê ieKûeö 1982 ùe ZZþKûkú^ cêLýcªú Gc .Rò. eûcP¦â^þ 15ahðeê Kcþ adieÄêf QûZâu _ûAñ _âZò\ò^ cûMYûùe Äêfùe c¤ûjÜ ùbûR^ aýaiÚû @ûùdûR^ Keò[òùfö Gjûe `k Êeì_ ù~Cñ iûleZû jûe 1981 ùe 54.4% [òfû Zûjû aXò~ûA 2001 ùe 73.4% ùe _j*ò[òfûö 2001 ciò÷jûùe iê_âòcùKûUð iaê eûRý ieKûeu ijûdZû _âû¯ Äêfùe cûMYûùe ùbûR^ ù~ûMûAù\aûe @ûù\g ù\A[òùfö Gjû aýZòZ ù\gùe 1998 ùe 15 eê 35% adiaMðe ùfûKu _ûAñ eûÁâúd iûleZû còi^ I 2001 ùe iað gòlû @bò~û^ @ûe¸ Keû~ûA[òfûö G[òùe 2010 iê]û 6 eê 14 ahðe iaê _òfû cû^uê gòlòZ Keòaûe flý eLû~ûA[òfûö _ùe 4 @MÁ 2009ùe _òfû cû^uê cûMYû Gaõ @^òaû~ðý gòlû @ûA^ iõi\ùe _ûiþ ùjûA[òfûö 1 @ù_âf 2010 ùe fûMê ùjûA[òaû Gjò @ûA^ @^êiûùe 6 eê 14ahð e _òfû cû^uê cûMYû gòlû\û^ ù\aû \ûdòZß iaê eûRý ieKûeue [òfûö Gjò @ûA^ iûleZû còi^ e GK _âcêL C_f²ô [òfûö Z[û_ò Gjû iµì‰ð i`k ùjûA_ûeò ^ûjóö @ûRòe aògß \éZMZòùe @ûMKê aXò~ûCQòö bûeZKê Gjû ijòZ Zûk ù\A PûfòaûKê ùjaö iûleZû jûe aé¡ò KeòaûKê ùjaö ^òelZû _ûAñ ajêùfûK ùeûRMûe eê aò a*òZ ejò ~û@û«ò ö GVûùe [òIeò mû^ Z bf bûaùe \ò@û~ûGö ùjùf aûÉa Rúa^ùe _âûKÖòKûf mû^ ejòaû \eKûeö ùjùf @ûRò aò ùKùZK _òfû Äêf òaû RûMûùe Pû’ ù\ûKû^ùe Kûc KeêQ«ò aû gògê gâcòK ùjûA _eòaûe ù_ûhYe \ûdòZß aj^ KeêQ«òö

@«eûÁâúd iûleZû \òai C_ùe GK ^Re

gòlû aòhdùe ùa÷gßòK eòù_ûUð @^êiûùe _âZò 5RYeê RùY _êeêh I 2RY cjòkû ^òele ejòQ«òö aû Gcû^u bòZeê ùKùZ RYu _ûLùe ÊÌ mû^ ejòQòö KòQò gògê @ûRò aò Äêf eê aûjûùe ejòQ«òö @ûC KòQò gògê @^òdcòZ Äêf ~û@û«òö ùa÷gßòK Éeùe aêeòKò^û, cûfò I ^ûAùReò@û @û\ò ù\gùe@ûRò ajêk iõLýûùe ^òeleZû ù\Lû~ûGö iûeû aògßùe iûleZû aòhdaÉê ù^A Gjò \òaiùe aòbò^Ü Kû~ðýKâc @ûùdûR^ Keû~ûGö ù~_eòKò Uòaò, WûGeò@û, GP@ûAbò I ùcùfeò@û _eò iõKâcY ùeûMe iùPZ^ _ûAñ Kû~ðýKâc cû^ Keû~ûG ö 209-10e cêŸû [òfû cjòkû giqò KeY I 2011-12e cêŸû[òfû iûleZû I gû«ò ö cû^a aòKûg I icûR ùe Zûe @]ôKûe aòhd RûYòaû Kê iûleZû Kê cû^a ùPZ^û KeòaûKê @«eûhþUâúd iûleZû \òai _ûk^ Keû~ûGö i`k Rúa^ RúAñ aûKê ùjùf Lû\ý _eò iûleZû @ûagýKö Meúaò Kcþ Keòaû , gògê céZýêjûe ùeûKòaû , R^iõLýû aé¡ò e ^òdªY Keòaû ,ùf÷wòK icû^Zû _âû¯ Keòaû @û\ò flýùe iûleZû \òai _ûkòZ jêGö gòlû _âû¯ò _ûAñ ùfûKu ¤û^ @ûKhðY KeòaûKê _eòaûe,icûR, Z[û ù\g _ûAñ ^òRe \ûdòZß Kê aêSòaûKê Gjò\ò^ aòbò^Ü _âKûee Kû~ðýKâc Keû~ûG

gògê gâcòK : ibòGñ _Xÿ«ê, ibòGñ aXÿ«ê

1986 ^ùb´e 20 ZûeòLùe RûZòiõNe iû]ûeY ùa÷VKùe gògêue 4Uò @]ôKûe iõKâû«ùe aòg\ bûaùe @ûùfûP^û Keû~ûA[ôfûö Gjûe _â[c ]ûeûùe Kêj~ûAQòù~ 18ahðeê Kcþ adÄ aýqòjñò gògêö gògêe @]ôKûeùe ejòQò : 1) aõPòaûe @]ôKûe, (2) iêelû aû ^òeû_©ûe @]ôKûe (3) iêgòlû @]ôKûe, (4) ^òRe cZaýq Keòaûe @]ôKûeö Gjû `kùe gògêUò icÉ ùgûhY, ~ªYû, biðô^û, Zû’_âZò @i\þaýajûe AZýû\òeê cêqò _ûA_ûeòaö @^ý_lùe GK ^ò½ò« I ^ò½òZ ^òeû_©û Rúa^~û_^ ijòZ iêiÚ Gaõ iak Rúa^ ijòZ iêgòlû _ûA_ûeòaö gògêe Gjò @]ôKûeKê @ûjêeò iêMc, Êzk I _òQòk _ûAñ @ûc ieKûe 2010 ciòjû G_âòf 1 Vûeê 6eê 14ahð ~ûGñ gògêcû^uê aû¤ZûcìkK gòlûe aýaiÚû KeòQ«òö `kùe ùicûù^ aò\ýûkd ~òùaö gògê gâcòK _â[ûeê cêqò _ûAùaö G[ô_ûAñ iaðgòlû @bò~û^ @ûc \ê@ûe Cbû ùjûAQòö ‘ibòGñ _Xÿ«ê, ibòGñ aXÿ«ê’ ùjCQò iaðgòlû @bò~û^e cêLý flýö Gjûecûù^ Gjò ù~ 6-14ahð gògêcûù^ ^ò½òZ bûùa aò\ýûkdKê ~òùa; ùiVò cûMYûùe 14ahð ~ûGñ _Xÿòùa Gaõ ÊûiÚýKe _eòùage ^òùeûMbûùa aXÿòùaö @[ðûZþ _ìað_eò Gcûù^ gògêgâcòK bûùa LUòùa ^ûjóö ùcûU C_ùe gògê gâcòK _â[û iõ_ì‰ð Cùz\ùjaö C©c ^ûMeòK bûùa ^òRKê MXÿòaûKê ùjùf _â[ùc ^òRKê gòlòZ KeûAaûaê ùjaö Gcû^uê 6-14hð c¤ùe gâc aû @[ðù^÷ZòK iciýû ijòZ RWÿòZ eLû~òa ^ûjóö gògêcû^uê gâc cêq eLôaû_ûAñ gògê gâcòK @ûA^ ejòQòö 1986 gògê gâcòK @ûA^ @^êiûùe 13Uò aò_{^K iõiÚû I 57Uò aò_\_ì‰ð iõiÚûùe 14ahðeê Kcþ adie _òfûuê ^ò~êqò ^òùh¡ Keû~ûAQòö Gcû^u bòZùe @Qò @ùUû ùcûaûAf IýûKði_þ, MýûùeR, `ûCŠâò, aòùÇûeK iûcMâú _âÉêZò, ZªgòÌ, LYò Lû\û^, _äûÁòK aû `ûAae KûeLû^û AZýû\òö @^ýû^ý _âKòâdû bòZùe @Qò aòWÿò aû @MeaZú Zò@ûeò, MûfòPû aêYòaû, cYò KûUòaû, _fòiò , Zûfû Zò@ûeò, PêWÿò _âÉêZò, ..... I Reò Zò@ûeò AZýû\ò @«bðêqö Gùa icÉu _ûAñ gòlûù~ûR^ûùe _âa©ðòZ iaðgòlû @bò~û^ gògêcû^ue iûleZû jûe aé¡ò Keòaûùe ijûdK ùjCQòö gògê gâcòKu jûe jâûi Keòaûùe aò\ýûkd cû^uùe cûMYû c¤ûjÜ ùbûR^ aýaiÚû, cûMYû gòlû I ù_ûhûK Z[û iûAùKf AZýû\ò ijûdZû ùag CKôY×û iéÁò KeòQòö ù~Cñ ùlZâùe gògêUòG gòlû aò^òcdùe gâc Keò @[ð C_ûRð^ KeêQò, ùiZ @Y Kêgkú ùjûA ejêQò, @_e«ê aò_{^K I aò_\_ì‰ð Kû~ðýùe ^òùdûR^ ùjZê ùaùkùaùk céZêý cêLùe _WÿêQò @[aû \êNðUYû KûeYeê iaê\ò^ _ûAñ _wê @[aû aòKkûw iûRò ùaKûe ùjûA bòKûeú Rúa^ ~û_^ KeêQòö G[ôeê ^òaé©ò eLô gògêcû^uê C^ÜZ bûaùe MXÿòaûùe GùaKûe ieKûe gòlû, ÊûiÚý, ^òeû_©û Gaõ _êÁòiû]^ @ûRò iêaò]û I iêù~ûMcû^ ù~ûMûA PûfòQ«òö gògê gâcòK _â[û Cùz\_ûAñ aýaiÚûcû^ Gùa MâjY Keû~ûCQòö ùi[ô_ûAñ gòlû, ÁûAù_Š, ù_âûiôûj^, ù_âeYû, ÊûiÚý I ]¦ûcìkK Kû~ðýKâcKê jûZKê ^ò@û~ûAQòö RûZúd gògê gâcòK _âKÌ @^ê~ûdú ^òùdûRòZ gògêcû^uê Zûu KcðiõiÚû^eê ù`eûA@ûYò iaðgòlû @bò~û^ @«bðêq Keû~ûCQòö ùicû^u gûeúeòK ~[û[ð aé¡ò iû]^ _ûAñ _êÁòKe Lû\ý ù~ûMûA \ò@û~ûCQòö aòbò^Ü iÚû^ùe @ûagýKZûKê ù^A ÊZª aò\ýûkd c¤ iÚû_^ ùjCQòö Gjûiù©ß ~\ò ùKøYiò gògê ^òùdûR^ [û@û«ò ùiVò _òZûcûZûuê _âa©ðûAaûKê _\ùl_ ^ò@û~ûCQò Gaõ gògêgâcòK ^òùdûR^ Kûeúuê C_~êq \Šaò]û^ Keû~ûCQòö iaðgòlû Kû~ðýKâc @^ê~ûdú @]ê^û 6-14ahð gògêcû^uê aò\ýûkdKê @ûYò gòlûù\aûe aýaiÚû Zßeû^ßòZ Keû~ûCQòö Giaê iù©ß bûeZùe IWÿògûùe gògê gâcòK iõLýû iaðû]ôKö 2003e GK iùaðlYeê RYû_WÿòQò ù~ ùiùZùaùk M¬ûcùe Gjû[ôfû 65,878 ùKakö Zû’ZkKê [ôfû cdêeb¬ 60,424 gògêgâcòKö Gjò Kâcùe Gùaaò iê¦eMWÿ, KUK, i´f_êe, ùK¦âû_Wÿû, b\âK, @^êMêk... AZýû\ò @Q«òö IWÿògûùe Mâûcû*kùe @]ôKûõg gògê gâcòK Pûh Kû~ðý, NùeûA ùiaû, RwfRûZ \âaý iõMâj Keê[ôaû ùaùk ijecû^uùe ùjûùUf, MýûùeR, ùRûZû _fòiþ, \eRú ù\ûKû^, KûP ùMû\ûc, cûQ ùMû\ûc, ùZReûZò ù\ûKû^ Gaõ NùeûA ùiaûùe ^òùdûRòZ @Q«òö GZ\þbò^Ü aòWÿò Zò@ûeò, @MeaZú _âÉêZò, ùKûAfû I fêjû_[e iõMâj, KaûWÿò Rò^òh iõMâj AZýû\òùe gògêcû^uê ^òùdûR^ Keû~ûCQòö Gjû _âùZýl aû _ùeûl bûaùe gògêgâcòK I ùgûhY @«bðêq @ùUö G_âKûe ùgûhY _ûAñ @ûc bòZùe [ôaû _ê¬ò_Zò Gaõ cê^û`ûùLûe ùMûÂú\ûdúö G[ô_ûAñ a©ðcû^ ‘Kýûùµ^þ GMþù^Á PûAfWÿþ ùfae’ Ze`eê iõMâûc RûeòejòQòö ùijò_eò aûkòKû gâc ^òùh¡Kê ÊZª @ûA^ @Qòö gògêgâcòK _â[û ùfû__ûAñ Lûfò @ûA^ ~ù[Á ^êùjñö G[ô_ûAñ iùPZ^Zû iéÁò\eKûe Gaõ iaðgòlû @bò~û^e aûÉa eì_ùeL _ûAñ @û«eòK _âùPÁû \eKûeö G \ûdòZß ùcûe, @û_Yue Gaõ ibòueö Gjû iZý ù~ gògêjó G RûZòe baòhýZ Gaõ K‰ð]ûeö ZûKê VòKþ bûaùe MXÿò ùZûkòaû \ûdòZß @ûceö ù~ûC[ò_ûAñ gòlû ^òjûZò @ûagýKö aò^û gòlûùe Gjû @i¸aö