òZûaiÚûeê cêKêkê aòKûge ‘^úk @ûKûg’

iÚòZûaiÚûeê cêKêkê aòKûge ‘^úk @ûKûg’ ^òaðûP^ ù~ûMê 2018-19 @û[ðòK ahðe @û[ðòK iùaðlY eòù_ûUð MZ ù`aédûeú cûiùe C_iÚû_òZ @«eúY aùRU _ìaðeê iõi\ùe C_iÚû_^ Keû~ûA^[ôfûö ùKøYiò KûeYeê ùK¦â ieKûe GjûKê _ì‰ðûw aùRU icdùe C_iÚû_^ Keòaû _ûAñ ùNûhYû Keò[ôùfö Mêeêaûe 2019-20 @û[ðòK ahð _ûAñ _ì‰ðûw aùRU C_iÚû_^je ùMûUòG \ò^ _ìaðeê Gjò eòù_ûUð eûRýibûùe C_iÚû_òZ ùjûAQòö G[ôùe 2018-19 @û[ðòK ahðùe @û[ðòK @bòaé¡ò jûe 7% ejòaû ù^A @ûKk^ Keû~ûAQòö ùZùa 2025iê¡û bûeZe @[ð^úZòKê 5Uâòfòd^ Wfûeùe _j*ûAaûKê ùjùf @ûcKê aûhðòK 8% jûeùe aòKûg KeòaûKê _Wòa ùaûfò Kêjû~ûAQòö Gjû gêYòaûKê ù~ùZ ijR fûMêQò Zûjû ùiùZ ijR ^êùjñö @[ð^úZòe eûÉû @Zý« bwêeö ùKùZùaùk KY ùja Zûjû Kjòaû i¸a ^êùjñö Kò«ê aW K[û ùjCQò a©ðcû^ _eòiÚòZòùe Kéhò I ^òcðûY ùlZâKê aû\ ù\A @ûùc 8% @bòaé¡òjûe jûif Keò_ûeòaû ^ûjóö G ùlZâùe ù~ZòKò _ê¬ò ^òùag @ûagýK Zûjû ùjC^ûjóö @û[ðòK iùaðlY eòù_ûUðùe 2018-19 @û[ðòK ahð _ûAñ aò©úd ^ò@< 3.4ejòa ùaûfò @ûKk^ Keû~ûAQòö aòbò^Ü KûeYeê aò©úd ^ò@< 3.0c¤ùe eLòaûùe ieKûe aò`k ùjûAQ«òö G iùbð eòù_ûUð MZ @û[ðòK ahðe C_f²ò Gaõ @ûMûcú @û[ðòK ahð _ûAñ i¸ûa^ûe PòVû _Zâö Gjò eòù_ûUð C_iÚû_^ _ùe cêLý @[ðù^÷ZòK _eûcgð\ûZû Ké¾cì©ðò iêaâcYýc KjòQ«òù~, 2024-25 @û[ðòK ahð iê¡û bûeZKê 5Uâòfòd^ Wfûe aògòÁ @[ð^úZòùe _eòYZ Keòaû _ûAñ flý eLû~ûAQòö GjûKê ‘^úk @ûKûg’ Pòþ«û]ûeû ùaûfò Kêjû~ûAQòö @[ðûZ ieKûe bûeZúd @[ð^úZòKê ù^A ùag @ûgûaû\úö ùZYê G[ôùe ù~Cñ aäë _âò< C_iÚû_òZ ùjûAQò Zûjû iû]ûeY ùfûKu c^ùe ^ò½òZ eìù_ @ûgû i*ûe Keòaö ùZùa \êAUò cêLý Pò«ûe KûeY ùjCQò Pk«ò LûZû ^ò@< Gaõ aò©úd ^ò@<ö aò©úd ^ò@< 3% c¤ùe eLòaû _ûAñ _ìaðeê ]û~ðý flýKê @^ê_ûk^ Keòaûùe ieKûe aò`k ùjûAQ«òö ùijò_eò Pk«ò LûZû ^ò@< 2017-18ùe 1.9% [ôaûùaùk MZahð Wòùi´e iê¡û 2.6%[ôaû Kêjû~ûAQòö @û½~ðýe aòhd ùjCQò Gùa RêfûA 4ZûeòL ùjfûYò Kò«ê ieKûeu ^òKUùe MZ @û[ñðòK ahð ùgh iê¡û Pk«ò LûZû ^ò@< _eòcûYe iVòK Z[ý C_f² ùjûA_ûeò^ûjóö ùZùa ~ûjûaò ùjC Gjò @û[ðòK iùbð eòù_ûUðùe Kéhò I @û^êhwòK ùlZâùe @bòaé¡ò jûe jâûi _ûAaû CùfäL Keû~òaû @ûC GK Pò«ûe aòhdö MZ @û[ñðòK ahðùe Gjû 2.9%Kê jâûi _ûAQòö 2016-17ùe Kéhò , Rwf I c›ý ùlZâùe jûeûjûeò aòKûg jûe 6.3% , 2017-18ùe 5.0%, 2018-19ùe 2.9%Kê jâûi _ûA[ôaû Kêjû~ûAQòö GùlZâùe @bòaé¡ò jûe jâûi _ûAaû Pò«ûe aòhdö Kéhò ùlZâùe NùeûA ùlZâùe ^òùag @ûù\ø^ûjóö ù\ge Lû\ý iêelû _ûAñ Kéhò GK @_eòjû~ðý C_û\û^ö ùMûUòG _ùU R^iõLýû aé¡ò _ûC[ôaûùaùk KéhòùlZâùe C_ôû\^ Lyð aXòaûùe fûMòQòö G[ôijòZ Pûùhû_ù~ûMú Rcò _eòcûY jâûi_ûAaûùe fûMòQòö Gbkò iÚòZòùe aòRêkò dê^òU _òQû \e, iûe, cé©òKû _eúlû Lyð, gâc cRêeú aXòaûùe fûMòQòö ùZYê G ùlZâùe @ûKûõlòZ aòKûg @û]ê^òK _â~êqòùKøgke C_ù~ûM aò^û i¸a ^êùjñö ùijò_eò AÆûZ ùlZâùe @bòaé¡ò jûe 13.3%, iòùc< ùlZâùe 7.5% [ôaûùaùk ^òcðûY ùlZâùe @bòaé¡ò jûe @Zý« ù^÷eûgýR^K iÚòZò(6.9% )ùe _j*òQòö Gjò jûe ^òaðûP^ ahð ù~ûMê jâûi _ûA[ôaû ieKûe \gðûAQ«òö ^òcðûY I Kéhò ùlZâ aò^û _âKéZ Z[û \úNðiìZâú aòKûg i¸a ^êùjñö @_e_lùe iùaðlY eòù_ûUðùe ieKûe ùa÷ù\gòK _ê¬ò _ìað ahð Zêk^ûùe 12aòfòd^ Wfûe jâûi _ûA[ôaû \gðûAQ«òö ùZùa @ûgßÉòe aòhd ùjCQò e¯û^ú I @ûc\û^ú Kûeaûeö G ùlZâùe _ìaðahð Zêk^ûùe @ûc\û^ú 2.2% jâûi _ûAQò I e¯û^ú 7.8% aé¡ò _ûAQòö ùiaû ùlZâùe c¤ @bòaé¡ò jûe _ìaðahð Zêk^ûùe 0.6% jâûi _ûA 7.5% ùe _j*òQòö Giaê iûcdòK Z[û _eòa©ð^gúk _eòiõLýû^ aýZúZ Gjò eòù_ûUðùe igq I icé¡ bûeZ _ûAñ ù~Cñ SfK ù\LòaûKê còkêQò Zûjû ^ì@û @ûgû i*ûe KeòQòö Gùa bûeZe 93.1% Nùe _ûALû^û ejòQòö SûWû, aû«ò I Rßeùe céZêý iõLýû jâûi _ûAQòö 2018-19ùe Lû\ýgiý C_ôû\^ _eòcûY 283.4^òdêZ U^ùe _j*ò[ôaû @ûKk^ Keû~ûAQòö ùcûUûùcûUò ù\LòaûKê Mùf bûeZúd @[ð^úZò ^òaðûP^úahðùe @ûgû^ìeê_ _â\gð^ Keò^[ôùf c¤ ^òeûg Keò^ûjóö icMâ aògßùe aûYòRòýKò ~ê¡, cû¦ûaiÚû, @ùgû]ôZ ùZ÷k cìfý aé¡ò, aògßùe aòbò^Ü iÚû^ùe Cù©R^û ù~ûMê @^ò½òZZû bûeZúd @[ð^úZòKê @ûù\ø _âbûaòZ Keò_ûeò^ûjóö aòbò^Ü _âZòKêk _eòiÚòZò c¤ùe ieKûe ù\ge iKk aòKûg jûe 7%eê C_ùe ejòa ùaûfò @ûKk^ KeòQ«òö ùZùa _ûAKûeú cìfýÇúZò 2017-18ùe 3.6% [ôaûùaùk 4.3%Kê aé¡ò _ûAQò Gaõ LûCUò cìfýiìPú 3.0[ôaûùaùk 3.4Kê aé¡ò _ûA[ôaû Gjò eòù_ûUðùe Kêjû~ûAQòö cìf¥ÇúZò ùjCQò @[ð^úZòe GK ÊûbûaòK _âKòâdûMZ ]cð û iûcdòK Pûjò\û aé¡ò, ù~ûMûY jâûi Kò´û cûZâû]ôK KeUòKi aiûY bkò iúcòZ KûeYMêWÿòKê aû\¨ ù\ùf cê\âûÇúZò ùjCQò iûcMâòK Z[û \úNðiÚûdú cìf¥aé¡ò ici¥ûe iað_â]û^ KûeY û aòKûggúk @[ð^úZòùe @bòaé¡ò _âKòâdû PkûA eLôaûKê ieKûe, iêPò«òZ Kk^û cùZ, eòRbða¥ûu cû¤cùe, cê\âûÇúZò NUûA[û@û«òö Êû]ú^Zû _ea©ðú 72ahð c¤ùe ajêaûe cê\âûÇúZò jâûi _ûAQò Gaõ ZŸßûeû bûeZe ùbøZòK @bòaé¡ò Ée ajêMêYòZ ùjaû ijòZ aRûe cìf¥ @^ì¥^ 100MêY aXÿòQò û cê\âûÇúZò _âKòâdû Kâcgü I ]úec^Úe ^ùjûA ~\ò ÊÌ @a]ô c¤ùe cûZâû]ôK ùjûA~ûG ùZùa Z{^òZ cìf¥ÇúZò LûCUòu _ùl @gßÉòKe ùjûACùVö ùi[ôijòZ iûcûRòK @[ð^úZò i«êk^ jeûA aòbò^Ü a¥ûajûeòK aòKûe C_êRûG û cûZâû]ôK cìf¥ÇúZò, aòùghKeò iÚòeúKéZ, ÊÌ Gaõ ^òcÜ @ûdKûeú aMðe LûCUòuê @ù_lûKéZ @]ôK aûù] û cê\âûÇúZò ijòZ @bòaé¡ò NUò aòbò^Ü aMðe @ûdaé¡ò i¸a ùjùf cìf¥ÇúZòe _âûe¸òK Rßûkû icdKâùc @_ieò ~ûG û @bòaé¡ò aXÿòùf @Z¥ûag¥K Lû\¥iûcMâú I ^òZ¥a¥ajû~ð¥ \âa¥e cìf¥aé¡ò NùUö GK aòKûggúk @[ð^úZòùe Gjû ùjaû ÊûbûaòK c¤ö ùeù_ûùeU I eòbið ùeù_ûùeU (eòRbða¥ûu I aûYòRò¥K a¥ûu cû^ùe @û\û^_â\û^ EYe iê]jûe) iõùgû]ôZ ùjùf aò @aiÚû iê]êeê ^ûjóö MZ KòQò ahð c¤ùe icûRe aòbò^Ü ùgâYúe LûCUòu Kâdgqò aXÿò~òaûeê aRûe ùZRòCVòfû û fûbûõg aXÿòfû I gòÌ aûYòR¥ PkP*k ùjûAMfû û RòWò_ò aé¡òjûe 7% ÉeKê CVò aògße icÉ eûÁâKê Pc}éZ Keòù\AQò û PKâaì¥j ùb\ ijòZ @a_ûZe aòbúhòKû _âûdZü @_ieò~ûAQò û Kò«ê ^òaðûP^ ù~ûMêñ 2018-19 @û[òðK ahðe @«òc ùZâ÷cûiùe @bòaé¡ò jûe jâûi _ûAaû ij bûeZúd @[ð^úZòùe GK @gßÉòKe ici¥û iéÁò KeòQòö _ûAKûeú iìPú ÉeKê @ûÊiÚòKe ÉeKê @ûYòaû _ûAñ _â[cZü GK @^êKêk ùcøiêcú I \ßòZúdZü ùiaûùlZâe cìf¥jâûi aòùgh ijûdK ùjaö _â[c i¸ûa^û C_ùe ieKûeu K©éðZß ^[ûA_ûùe, Kò«ê ùiaûùlZâe cûZâû]ôK cìf¥aé¡òKê fMûc ù\aû ieKûeu jûZK[û û @bòaé¡ò _âKòâdûKê ~[ûeúZò PkûA eLôaû fl¥ùe iKòâd cê\âû _âZ¥ûjûe _ûAñ ùKøYiò _eòiÚòZòùe iûcMòâK EYiõùKûP^ @È _âùdûM Keû^~ûCö ùZùa @ûag¥K cùZ ^òŸòðÁ ùKùZûUò ùlZâùe @ûõgòK EYiõùKûP^ Keû~ûA_ûùe û @^¥û^¥ _\ùl_ c¤ùe ^òùcÜûq ùKùZûUò ^òŸòðÁ \òM _âZò @]ôKZe ¤û^ ù\aû ùgâdÃeö _â[cZü, iek Rúa^ùg÷kú ijòZ @b¥É, ù\ge @^ì¥^ 35bûM LûCUò ùjCQ«ò Meúa ùgâYúbêq ûö _lû«ùe iùaðûy Éee _âûd 20bûM LûCUò ùjCQ«ò _~ð¥û¯ @ûdKûeú I aò_êk icé¡ò_êÁ ùMûÂú û C_ùeûq \êAùgâYú cSòùe ejê[ôaû _âûd 45bûM LûCUò ùjCQ«ò KêgKê ùQûU ùaYûKê ùcûUö C_ùbûqû bìcòKûùe ùicû^u _âaé©ò ùjCQò Meúa aMðVûeê @ù_lûKéZ _âak (_âù_^iòUò Uê K^¨Rê¥c¨), Kò«ê ùicû^u i´k @KêkûY I iúcòZö C^ÜZ gòlû I ÊûiÚ¥ùiaû bkò ùlZâùe NUò[ôaû @_âùcd @~êqòKe cìf¥ÇúZò ùjCQò ùicû^u Ê_Üe aû]K û ù\ge aéj©e Êû[ð I C{ßk baòh¥Z _ûAñ Meúa ùgâYú _âZò ^òeazò^Ü ijû^êbìZò ijòZ ic^ßòZ aòKûg (A^Kæëiòb ùMâû[¨) cû¤cùe Gjò ^òcÜc¤aò© ùgâYú _âZò ¤û^ \ò@û~òaû aòù]d û \ßòZúdZü, Gùa aò KkûUuûe ajêkûõg ÊòRefûŠ, fùKècaMð I Pûù^f- @ûAfûŠ a¥ûuMêWÿòKùe @ûZàùMû_^ Keò @ûc ù\ge Äûc, jûIßûfû I iªûiaû\Vûeê @ûe¸ Keò ùbûUKòYû eûR^úZò _~𥫠iaêKòQò @NUY NUûCQò û GjûQWÿû jòiûa ajòbìðZ GK CùfäLù~ûM¥ @õg c¤ cêÁòùcd a¥qòaòùghu ùMû_^ bŠûeùe ejêQò û Gjò aò_êk @[ðKê jÉMZ aû @Pk Keòù\ùf @ûc @[ð^úZò, icûR I MYZªe @ù^K ici¥û QûGñ icû]û^ ùjûA~òa û ~êqeûÁâ @ûùceòKû ~\ò KkûUuû _ê^eê¡ûeùe i`k ùjCQò bûeZ ùlZâùe ^ùjûA_ûeòa KûjóKò ? Gjò _eòù_âlúùe ù\gùe _âPkòZ [ôaû icÉ \êAjRûe Uuò@û ù^ûUKê _ìeû @Pk ùNûhYû Keòù\ùf Kò´û iμì‰ð bò^Üewe ^ìZ^ jRûe Uuò@û ù^ûU ijiû PkûAù\ùf ù\gùe MzòZ KkûUuû ~ù[Á Kcò~òa û ZéZúdZü, cê\âûÇúZòR^òZ cìf¥ ^òdªY ùjCQò ùK¦â I eûR¥ ieKûecû^u còkòZ \ûdòZß û ùKùZK eûR¥ ieKûe ^òR @_ûeMZû ùNûWÿûAaû _ûAñ ^òR ù\ûhKê ùK¦â cêŠùe [û_òù\aûe @_ùPÁû KeêQ«ò û eûR¥ _âgûi^ Gaõ eûRù^÷ZòK ù^ZéZß ^òR \lZû I iùyûUZû aé¡ò Keò_ûeòùf eûR¥e LûCUò cìf¥iìPú ^òcÜcêLú ùjûA ~êqò~êq ÉeKê ^ò½d @ûiò~òaö gâcòK @bûa ùjZê Pûhú ^òeê_ûd ùjûA Gjò @û[òðK @^¥ûdKê ijêQò û Pûhùe lZò ùjaûeê Mâûcû*kùe Rcò _Wÿò@û ejòaû @ûe¸ ùjfûYò û Gjò ici¥ûe lò_â _âZòKûe @Z¥« Reêeú û Kéhò _âKòâdûe ~ûªòKúKeYKê ù_âû›ûj^ ù\aû Kû~ð¥Zü Zßeû^ßòZ ùjùf Gjò ici¥ûe CùfäLù~ûM¥ icû]û^ i¸a ùjaû ij aòKûge ^úk @ûKûg iÚòZûaiÚûeê cêkêkòa û