@ûc R^RûZòu _âKéZò _ìR^

 \òaûiúcûù^ Zûu Mâûc ^òKUùe [ôaû ùQûU ùQûU RwfKê iõelòZ Keò ùiVûùe Zûu ]ûcðòK _eµeû @^ê~ûdú _ìRûyð^û Keò[û@û«ò û GjûKê Zûue _aòZâ a^, _aòZâ ùZûUû aû _âKéZò _ìR^ _úV Kêjû~ûG û @ûcù\ge ùbøùMûkòK _eòùag, Cy iûõÄéZòK I ]ûcòðK _eµeû ùb\ùe GKfleê D¡ßð Gjòbkò _aòZâ a^ ù\LôaûKê còùk û Gjû ùijòiÚû^e ùR÷a aòaò]ZûKê iõelòZ Keò _eÆe ij iõgäòÁ ùR÷a icûR I Gjûe _eòùagKê icé¡ Keò[ûG û @ûc eûRý N^ Rwfùe be_ìe Gaõ GVûùe 62 _âKûe R^RûZòe ùfûùK aiaûi Keò Zûu Rúa^ RúaòKû ^òcù« Rwf C_ùe iõ_ì‰ð ^òbðegúk û eûRýe @û\òaûiúajêk @*kMêWÿòKùe Gjòbkò _âKéZò _ìR^ _ûV ~\òI @ù^K iõLýûùe ejòQò, cûZâ ieKûeú MY^û @^ê~ûdú 2166Uò @*kKê PòjÜU Keû~ûAQò û Gjò _aòZâ _ìR^iÚkúMêWÿòK Lêaþ ùQûU ùQûU @ûKûee Gaõ @]ôKûõg GK ùjKÖeeê c]ý Kcþ iúcûùe @ûa¡ û @û]ê^òK ~êMùe \îZ gòÌ aòKûg Gaõ Kéhò i´§úd Pû_e aga©ðú ùjûA c]ý _ûeµeòK @û\òaûiú iõÄéZò _â[û _ûAñ Gjò _aòZâ ùZûUûMêWÿòK @ûRò aò a*ò ejòQò I iÚû^úd ùR÷a aòaò]Zûe iêelû KeêQò û bûeZ ahðùe R^RûZòcû^ue iaðû]ôK _âûKéZòK _aòZâ iÚkú jòcûPk _âù\gùe ù\Lû~ûG û iÚû^úd ùfûùK GjûKê ù\aùKûVò aû ù\aa^þ Kêj«ò û ùKekùe240eê D¡ßð _aòZâiÚkúùe Zò^òjRûe _âRûZòeê @]ôK aòfê¯ _âûd Jh]úd aél ù\Lû~ûA[ûG û ùiVûùe Gjò iÚkúKê ie^û Kûbê ùaûfò Kjò[û«ò û cYò_êeùe _aòZâ iÚkúùe ùKak aûCñgaY ù\LôaûKê còùk û ùicûù^ Gjò iÚkúKê Ccw fûA ùaûfò Kêj«ò û ùijò_eò @û§â _âù\gùe Gjò _âKéZò _ìR^ iÚkúKê _aòZâ ‘ùlZâûkê’, @eêYûPk _âù\g I iòKòcþùe ‘Mê¶û’, @ûiûcùe ‘cûWÿûAùKû’, aòjûe, SûeLŠ I QZògMWÿùe ‘gûe^û’, eûRiÚû^ùe ‘Ieû^, ùKueò, ù\abû^ò’, C©eûLŠùe ‘ù\abìcò’I _½òcawùe jeò[û^, iûaòZâú [û^, Rûjòeû ùaûfò Kêjû~ûG û @ûc IWÿògûùe Gjû ‘Rûjòeû’, VûKêe cû’ I ù\aMêWÿò ^ûcùe K[ôZ û IWÿògûùe R^RûZòueGjò _ìR^ iÚkúùe aòbò^Ü ù\aûù\aúuê _ìRûyð^û Keû~ûA[ûG û ùicû^u c]ýeê SûùKeú, cûeûõaêeê, Mâûcgòeú, ùMû¹û ù_^ê, ]eYúù_^ê, _òUûaûfWò, ùfûjû ù_^ê, MûBaòeú I _ûUaec AZýû\ò cêLý ù\aûù\aú û iû«ûk iµâ\ûde @û\òaûiúcûù^ Zûu @ûeû]ý ù\aZû ‘cûeûõaêeê’uê _âùZýK Mâûc cêŠùe Zûu _âKéZò _ìR^iÚkú ‘Rûjòeû’ùe iÚû_^ Keò _ìRû_ûV Keò[û«ò û ùicû^u _ìRûeúuê ‘^ûGùK’ ùaûfò Kêjû~ûG û iû«ûk iµâ\ûdeicÉ _að_aðûYú ~[û `êf _ìRû, CWû_að, @ûhûXú _að, \ògûG_ìRû, @Šû _ìRû @û\ò Rûjòeûùe @^êÂòZ ùjûA[ûG û _½òc IWÿògûùe _aòZâ _âûKéZòK iÚkúKê ù\aZû MêWÿò ùaûfò Kêjû~ûG Gaõ Gjûe _ìRKuê Sûue Kêjû~ûG û Gjò ù\aZûMêWÿòùe [ôaû Hgßeúd gqòuê ]eYú, VûKêeûYú I cûAfò Kêjû~ûG û K§ iµâ\ûde ùfûùK _âûKéZòK _\û[ð I \égýcû^ aÉêMêWÿòKùe @ûZàû [ôaûe aògßûi Ke«ò û ùZYê ùicû^u @ûiÚû Gaõ aògßûi _âKéZò ijòZ IZüù_âûZü bûùa RWÿòZ [ûG û ùicûù^ @ù^K ù\aûù\aú, ù_âZûZàû (_òùWeò) I _âKéZòKê C_ûi^û Ke«ò û ]eYú ù_^ê aû _é[ôaú ù\aú Zûue iùaðûy ù\aZû û ùKûeû_êU, cûfKû^Mòeò I ^aew_êe Ròfäûùe ‘M\aû’ R^RûZòe ùfûùK cêLýZü aiaûi Ke«ò û M\aûcû^u VûKêeûYúu iÚkúKê ‘jêŠò’ Kêjû~ûG I ùicû^u _ìRûeúuê ‘\ògûeú’ Kêjû~ûG û @û\òaûiú iµâ\ûde ùfûKcûù^ Gjò _aòZâ iÚkúMêWÿòKùe Zûu @]ôÂûZâú ù\aûù\aúu ]ûcðòK @^êÂû^ _ûk^ Keòaû ijòZ Gjò _âûKéZòK _ìR^ iÚkúMêWÿòKê iêelû _â\û^ Keò[û«ò û Gjò ]ûcðòK bûa^û ùjZê _âûKéZòK _ìR^iÚkúMêWÿòK iõelòZ ùjûA ejòQò û Gjò iÚkúMêWÿòK iÚû^úd ùR÷a aòaò]Zû iõelYe Rßk« C\ûjeY @ùU û GK ^òŸòðÁ iµâ\ûde ]ûcðòK bûa^û @^ê~ûdú ^òŸòðÁ aél aû aélicìj Gjò _âûKéZòK _aòZâiÚkúMêWÿòKùe ù\LôaûKê còkò[ûG û Gjò _aòZâ iÚkúeê MQ KûUòaû ^òcù« iõ_ì‰ð aûeY Keû~ûA[ûG û Gjò iÚkúùe ÊúKéZò_âû¯ eúZò^úZòKê ^ cû^òùf ùiVûùe @]ôÂòZ ù\aûù\aú \ŠòZ Keòùa ùaûfò aògßûi ejòQò û ùKak c¦òe ^òcðûY aû ceûcZò, _ìRû@yð^û AZýû\ò @[aû céZêýR^òZ KâòdûKcð ^òcù« MQ KûUòaûe @^êcZò [ûG û GVûùe @Ì ùKùZûUò _aòZâ aélVûeê @ûe¸ Keò @ù^K aéleûRòe Mêþz ù\LôaûKê còkò[ûG û Gjò _aòZâiÚkúMêWÿòK R^RûZòcû^ue iûcûRòK, iûõÄéZòK, Jh]úd I ]ûcòðK MêeêZß aj^ Keò[ûG û @û\òaûiú iµâ\ûde ùfûKcûù^ ùKùZK iÚkùe Gjò _âûKéZòK _aòZâ iÚkúKê _*Z©ß (_é[ôaú, Rk, @MÜò, aûdê Gaõ @ûKûg) _ìR^ iÚkúbûùa aýajûe Keò[û«ò û Gjò _aòZâ _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKùe ejò[ôaû Cnò\eûRò c]ýùe gûk, @i^, @ùgûK, cA, ùaf, gòeòi, Kû*^, gòcòkò, Kêiêc, iê^ûeú, ae, @gßÎ, Wòcòeò, Ke¬, Rûcê, ùZ«êkò, Pµû, @Rêð^, jeòWÿû, aûjûWÿû, @ñkû, bûfò@û, @û´, ùK¦ê, KeWÿû, ùbeê, ùaMê^ò@û, MêkêPò, _fûg, KêùeAñ, MwgòCkò AZýû\ò ù\Lû ~ûA[ûG û @û\òaûiú iµâ\ûde ùfûKcûù^ Zûu Rúa^ RúaòKû ROþMf iµ\eê jó ^òaðûj Keò[û«ò û ùZYê ùicûù^ _âKéZòKê Gjò _aòZâ iÚkú cû]ýcùe C_ûi^û Keò[û«ò û Gjò _aòZâ _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKe ùR÷a aòaò]ZûKê R^RûZò ùfûKcûù^ Zûue ]cðaògßû, ]ûcòðK ]ûeYû I ùMûÂúMZ bûMò\ûeòùe aò^û ieKûeú ù_âû›ûj^ùe iõelòZ Keò eLôQ«ò û ùMûÂúMZ Rwf iõelYe Gjû GK Rßk« C\ûjeY û Gjò @fòLôZ ]cðaògßûi _êeêhû^êKâùc GK _òXòeê @^ý _òXòKê iûcûRòK ^úZò ^òdc bûùa _âPkòZ ùjûA @ûiò[ûG û Gjò _aòZâ _âûKéZòK iÚkúKê ù\aûù\aúue bì_éÂùe aûiiÚkú bûùa aòùaP^û Keû~ûG û Gjò iÚkúùe [ôaû aélMêWÿòKùe Hgßeúd @ûZàû aûi Keê[ôaû @û\òaûiú icûRùe aògßûi Keû~ûG û ùicûù^ Mâûcaûiúu cwk Z[û Zûu _âûYú iµ\e iêelû I aòbò^Ü ùeûM ùa÷eûMeê cêqòfûb Keòaû _ûAñ Gjò _aòZâ _âûKéZòK iÚkúùe aòbò^Ü ]ûcòðK C_ûi^û Keò[û«ò û Gjò HgßeòK @bògû_e bd I ]ûcòðK bûa^û ùiVûKûe ùR÷a aòaò]ZûKê iêelû _â\û^ùe iûjû~ý Keò[ûG û Gjò _aòZâ @^êÂû^MêWÿòK ajê _êeûZ^ Kûkeê @û\òaûiúcû^u Rúa^ùg÷kú ij iõ_éq û icMâ R^RûZòue _eµeûKê Gjò _aòZâ _âûKéZòK _ìR^iÚkúMêWÿòK iõelòZ Keò@ûiòQò û eûRýùe ejò[ôaû ùR÷a aòaò]Zûe iõelY ùKak @ûc elYgúk @bòcêLú iõÄéZò \ßûeû i¸a ùjûAQò û Gjò iõelòZ aògê¡ _âûKéZòK Rwf ùKak @ûce _eµeûaû\ú, iûcûRòK I iûõÄéZòK aògßûie `k @ùU û ùZYê @û«RðûZòK ùR÷a iõelY iõiÚû (IUCN) Gjò iÚkúMêWÿòKê _aòZâ _âûKéZòK iÚke cû^ýZû _â\û^ KeòQ«ò û @û½~ðýe aòhd ùjCQò, Gjò cìfýaû^ _aòZâ _âûKéZòK iÚkMêWÿòKê @_ûVê@û ùfûKcûù^ Zûu _ûeµeòK aò]ôaò]û^ùe Lêaþ iûa]û^Zûe ijòZ iõelY Keò @ûiòQ«ò û Gjò _aòZâ _âûKéZò iÚkúMêWÿòK iÚû^úd ùR÷a aòaò]Zûe bŠûe bûùa aòùaPòZ Gjû iÚû^úd aûZûaeY I RkaûdêKê ^òdªòZ Keò[ûG û R^RûZòcû^ue iûõÄéZòK aòùghZß, aò]ôaò]û^ I _að_aðûYò Zûu icûRKê _eòùag ij aû§ò eLôQò û @ûRòe \îZ ijeúKeY, cû^a eêPòùe _eòa©ð^, R^RûZòu RúaòKû ^òcù« ijeKê _kûd^, ^ìZ^ _òXòe _âûPú^ iõÄéZò _âZò aòcêLZû, ùbøZòKaû\ú Pò«û]ûeûe _âbûaùe Gjò _aòZâ _âûKéZòKiÚkúMêWÿòK ùfû_ _ûAaûKê aiòfûYò û ~ûjû iÚû^úd ùR÷a aòaò]Zû ^Á ùjaûe _âcêL KûeY iûRêQò û GYê Gjò _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKê _eµeû, _eòùag I _âMZòe còk^iÚkú bûùa iõelòZ Kùf ùR÷a aòaò]Zû Gaõ iõÄéZòe aûÉa iõelY ùjûA_ûeòa û @ûc eûRýùe 96fleê D¡ßð R^RûZòe ùfûùK aiaûi Keò[û«ò û Gjû eûRý R^iõLýûe 22.8 _âZògZ @ùU û GùZ iõLýK R^RûZò ^ûMeòKu icìj @ûiÚû I aògßûie _âZúK Gjò _aòZâ _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKe iõelY @ûce iaðûù\ø K©ðaý û @ûc eûRýe 2166 _aòZâ _âûKéZòK iÚkú PòjÜU ùjûA[ôùf c]ý LYòR _\û[ð be_ìe [ôaû @*k ~[û ^òdcMòeò I LŠû]ûe bkò iÚû^MêWÿòKùe @\ýûa]ô Gjûe PòjÜU _âKâòdûùe aòaû\ C_êRê[ôaû _eòflòZ ùjCQò û _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKê @Mâû]ôKûe bûùa @û«eòKZûe ij iùaðlY Keò C_~êq \ÉûaòR _âÉêZ Keòaû @ûagýK û Gjò iùaðlYùe iÚû^úd iµâ\ûdu cZûcZKê MêeêZße ijòZ aòPûeKê ù^aû @ûagýK û Gjû Gjòiaê _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKe iõelY Gaõ _eòPûk^ûùe ijûdK ùjûA_ûeòa û \ßòZúdZü Gjò iÚkú icìje iõelY ^òcù« ^úZòMZ KùVûe aò]û^ lcZû ejòaû @ûagýK û G[ô_ûAñ ieKûeú Éeùe aò]ôa¡ @ûA^Kû^ê^ _âYd^ @ûagýK û ZéZúdùe G iõ_Kðùe akò R^iùPZ^Zû c]ý @ûagýK û Gjò lê\â ùR÷a aòaò]ZûMêWÿòKê a*ûA _ûeòùf _âKéZò _âZò cû^aicûRe KéZmZû mû_^ ùjûA_ûeòa Gaõ icÉ _âûPú^ I aòfê¯ _âûd cìfýaû^ aéleûRòe iõelY ùjûA_ûeòa û Gjò _aòZâ _âûKéZòK iÚkúMêWÿòKe iûõÄéZòK, ùR÷aòK, iûcûRòK I _eòùag i´§úd cjZßKê ùKøYiòcùZ Cù_lû Keû~ûA_ûeòa ^ûjó û ùZYê iÚû^úd R^RûZò iµâ\ûdu iõÄéZò, cìfýùaû] I aò]ôaò]û^Kê MêeêZß _â\û^ Keò Gjò CRêWÿò ~ûC[ôaû _âûKéZòKiÚkúMêWÿòKe _ê^eê¡ûe ^òZû« @ûagýK